Sitedeki bilgileri okurken eğer konuya uzaksanız daha iyi anlayabilmeniz ve kafanızda oturtabilmeniz için aşağıdaki uzaklık, parlaklık, lokasyon birimleri hakkında bilgilere sahip olmanızı tavsiye ederim. Topladığım bilgilerin mümkün olduğunca Türkçe, sade ve kısa olması için de özen gösterdim. Zira zaten yabancı dilde kaynak çok.
Astronomi Birimi : Yerküre ile güneş merkezi arasındaki ortalama uzaklık birimine 1 astronomi birimi (AB) denir. (Simgesi: AU; İngilizce: Astronomical Unit) Astronomik birim, evrendeki büyük uzaklıkları belirtmek için kullanılır.
1 Astronomi Birimi (AB) = 149 597 870 km
Işık yılı (Iy) = 63240 AB= 9.5×10^15 m
Parsek (pc) = 206265 AB = 3.1×10^16 m =3.26 Iy
Dünya’nın yörüngesi dairesel değil, eliptiktir. Bu nedenle, 1 astronomik birim, Dünya’nın Güneş çevresinde çizdiği eliptik yörüngenin büyük ekseninin yarısı kabul edilir. Ancak, Güneş yavaş yavaş kütle yitirdiği için, Dünya’nın yörüngesel dolanım süresi de artmaktadır. Bu da, astronomik birimin git gide küçüldüğü (yılda yaklaşık 1 cm.) anlamına gelir.
Uluslararası Astronomi Birliği (International Astronomical Union) 1976 yılında aldığı bir kararla, 1 astronomik birimi, kütlesi sıfır kabul edilen bir taneciğin 1 Gauss yılı (365,256.898.300 gün) sürede çizdiği düzgün dairesel yörüngenin yarıçapı olarak kabul ederek kesinleştirmiştir. Buna göre, 1 Astronomik birim 149.597.870.691 ± 30 metredir.
Güneş Sistemi’ndeki bazı gök cisimleriyle ilgili uzaklıklar:
- Dünya-Güneş arasındaki uzaklık: 1.00 ± 0.02 AB
- Dünya-Ay arasındaki uzaklık: 0.0026 ± 0.0001 AB
- Mars-Güneş arasındaki uzaklık: 1.52 ± 0.14 AB
- Jüpiter-Güneş arasındaki uzaklık: 5.20 ± 0.05 AB
- Plüton-Güneş arasındaki uzaklık: 39.5 ± 9.8 AB
Astronomik birim ile ilgili bazı dönüştürmeler:
- 1 AB = 149.597.870.691 ± 30 m.
- 1 AB = 149.597.870,691 ± 0.030 km.
- 1 AB ≈ 92.955.807 mil
- 1 AB≈ 8,317 ışık dakikası (Güneş’ten yayılan ışığın Dünya’ya ulaşma süresi.)
- 1 AB ≈ 499 ışık saniyesi
- 1 ışık saniyesi ≈ 0,002 AB
- 1 ışık dakikası ≈ 0,120 AB
- 1 ışık saati ≈ 7,214 AB
- 1 ışık günü ≈ 173 AB
- 1 ışık yılı ≈ 63.241 AB
- 1 parsek (pc) ≈ 206.265 AB
Işık Yılı: Işığın boşlukta bir yılda kat ettiği uzaklığa eşdeğer, yaklaşık 10 trilyon kilometreye eşit uzaklık birimi.
Paralaks: Iraklık açısı olarak da bilinir. Bir kimsenin gözünden çıkan, biri yer kürenin merkezinde öbürü yeryüzünde bulunan iki doğrunun bir gökcisminin merkezinde birleşerek oluşturdukları açı. Yıldızların, yerküreye olan uzaklıklarını hesaplamada kullanılan bir yöntemdir.
Bir yıldızın uzaklığını hesaplayabilmek için şekildeki paralaks kullanılır. Bunun için dünyadan yıldıza doğru 6 ayda dünyanın güneşe konumuna göre yapılacak iki hesaplamaya ihtiyaç vardır. Dünya – Güneş, Güneş – Yıldız ve tekrar Dünya çiziminde oluşan üçgenin açıları yardımıyla yıldızların uzaklıkları bulunur.
Parsek (pc): Paralaksı 1 olan bir gökcisminin uzaklığına denktir.
1 parsek = 206265 AB (Astronomi Birimi)
1 parsek = 30.857 × 1012 km = 3.1013 km
1 parsek = 3.261630751 = 3,26 ışık yılı
1 kiloparsek (Kpc) = 103 parsek
1 megaparsek (Mpc) = 106 parsek
Buna göre yıldızın uzaklığını parsek cinsinden yazacak olursak, d(pc ) = 1/p’’ olur.
Bu uzaklık birimlerinin birbiri cinsinden değerleri aşağıdaki tablodadır.
| Uzaklık biriminin adı | km | AB | IY | pc |
|---|---|---|---|---|
| Astronomi Birimi | 149,6.106 | 1 | 1,6.10-5 | 4,8.10-6 |
| Işık yılı | 9,5.1012 | 6300 | 1 | 0,307 |
| Parsek | 3.103 | 206265 | 3,25 | 1 |
Radar, trigonometrik paralaks ve bunun gibi yöntemlerle Güneş sistemi ve yakın sistemlerin uzaklıkları hesaplanabilir. Ancak Paralaks yöntemi 100 parsek yaklaşık 3.000 ışık yılı seviyesine kadar geçerlidir. Bu noktadan sonra tayfsal yöntemlere başvuruluyor.
Daha detaylı bilgiler için Kozmik Anafor sitesindeki Yıldızların Uzaklıkları Nasıl Bulunur? (Paralaks Yöntemi) ve Yıldız Uzaklıklarının Bulunması yazılarına bakabilirsiniz.
Magnetüd Sırası: Cisimlerin parlaklığına göre Yunan alfabesinin harf sırasına göre yapılan sıralamadır.
Angström (Å): Işığın dalga boyu ölçümünde kullanılan bir ölçü birimidir.
1 Å = 10^-10 m
Parlaklık: Magnetüd ya da kadir olarak da adlandırılan parlaklık değeri, cisimin parlaklığıyla ters orantılı olarak ölçülmektedir. Parlaklık değeri arttıkça, cismin asıl parlaklığı azalıyor demektir.
Kadir: Parlaklık ölçüsü birimi kadir olarak adlandırılır.Kadir değeri negatif ,0 ve pozitif değerler alabilir.Parlaklık, pozitiften negatife doğru kaydıkça artmaktadır.İki tür parlaklık vardır.
Görünen Parlaklık (m) : Göz dürbün teleskop gibi ışık alıcısına ulaşan ışığın parlaklık değerine görünen parlaklık(m) denir.Bunun için kutup yıldızının görünen parlaklığı +2,12 kadir kabul edilerek yıldızın parlaklığı kutup yıldızıyla karşılaştırılarak görünen parlaklık tesbit edilir.
Güneşin görünen parlaklığı : m = -26,84 kadir
Aldebaran görünen parlaklığı : m = -1,06 kadir
Antares görünen parlaklığı : m = +1,22 kadir
Sirius görünen parlaklığı : m = -1,58 kadir
Mutlak Parlaklık (M) : Yıldızların uzaklığına göre değişmeyen parlaklık birimidir.Bir yıldızın 10 parsek uzaklıkta düşünüldüğü zaman sahip olduğu parlaklık değerine o yıldızın mutlak parlaklığı denir.
Güneş’in mutlak parlaklığı : M = +4,85 kadir
Aldebaran yıldızının mutlak parlaklığı : M = -0,1 kadir
Sirius A yıldızının mutlak parlaklığı : M = +1,3 kadir
Sağaçıklık (Right Ascension – RA): Gök küresi üzerinde boylamları hesaplamak için kullanılan gök koordinatıdır. Boylamlar gibi, 0 ile 360 derece arası derece değerleri yerine 0 ile 24 arası saat değerlerine sahiptir. 0 değerdeki sağ açılım, Güneş’in ilkbahar ekinoksunda (21 Mart) bulunduğu yerdir. Diğer RA değerleri bu konuma göre hesaplanır.
Örneğin, Achernar’ın sağ açıklığı, 01h 37m 43s; Vega’nın 18h 36m 56s şeklinde gösterilir.
Geleneksel olarak, 0 saatlik doğru yükselişe sahip büyük daire, ekliptiğin göksel ekvatoru geçtiği ve sağ yükselişin doğuya doğru yükseldiği Balık takımyıldızındaki bir noktadan geçer.
Sağaçıklığın 1 saatlik gökyüzü ekvatorundaki 15° açıya eşittir. Dolayısıyla 24 saat X 15° = 360° eder ve tüm gökyüzü dairesini kaplar. Bu durumda 1 sağaçık dakikası 15°/60 olarak hesaplanır ve 1/4° olarak gösterilir.
Dikaçıklık (Declination – Dec): Kuzey ve güney enlemleri hesaplamak için kullanılan gök koordinatıdır. Yani gökyüzü söz konusu olduğunda enleme Dik Açıklık diyoruz. Aslında bu ekvatora göre açı anlamına geliyor. Her bir yükselim derecesi, o objenin ekvator ile arasındaki açı derecesini gösterir. Gök ekvatoru 0 derecedir. Öyleyse diğer Dik Açıklık değerleri bu konuma göre hesaplanır. Negatif (-) değerler cismin güney yarımkürede, pozitif (+) değerler ise cismin kuzey yarımkürede bulunduğunu gösterir. Kuzey kutbunun dik açıklık derecesi +90, Güney kutbunun ise –90’dır.
Örneğin Vega yıldızı, + 39° ‘lik bir dik açık derecesine sahiptir. Güney yıldızı Achernar yaklaşık -57° derecelik bir dik açıklığa sahiptir.
Yay Saniyesi (Arcsec) & Yay Dakikası (Arcmin): Astronomide sık sık karşılaşılan, çok küçük, 1°’nin altında kalan cisimleri ölçmek için kullanılan bir birimdir. Bu yüzden 1º’yi bölümlere ayırmak gerekir.
1 dereceden daha küçük açıları yay dakikası olarak ölçülür. Bir derecede 60 yay dakikası vardır, bu yüzden 1 yay dakikası 1/60 derecedir. yay dakikasının simgesi ” ‘ “dir. (Astronomide bu apostrof/kesme işareti değil yay dakika simgesidir.)
Örneğin, Dolunay, yaklaşık 30′ (otuz yay dakikası) boyutundadır. Tesadüfen, Güneş de öyle.
Her yay dakikası, 60 yay saniyeye bölünür. Yani 1 ark saniye 1/60 yay dakikası demektir. Böylece 1 yay saniyesi 1/3600 derece olmuş olur.
1º = 60’ = 60×60’’= 3.600’’ (yay saniye) olur.
Yay saniyesinin sembolü ” “ “dır. (Dikkat edin bu da astronomide uzunluk birimi inç anlamına gelmez.)
Bu yaz görebileceğiniz Jüpiter’in yüzü, yaklaşık 50″ (elli yay saniyesi) dir. Sabit gökyüzü içindeki iyi bir optik teleskop yaklaşık 1 ″ (bir yay saniye) ‘ye kadar detay gösterebilir. Yaklaşık 13 km uzaklıktaki bir tenis topunun açısal çapı 1 yay saniyesidir.
Daha fazla bilgi için Uzayı Ölçme yazımıza bakabilirsiniz.
NGC (New General Catalog): Yeni Genel Katalog, 1888 yılında hazırlanmıştır. Messier cisimleri de dahil olmak üzere 13.000’in üzerinde derin uzay cismini içermektedir.
Bart Damlacığı: Boşluktaki gaz ve toz tanecikleri genellikle küçük bir bölgede yoğunlaşırlar. Bu gaz ve toz tanecikleri Bart damlacığı olarak isimlendirilir. Orion nebulası bu türe örnektir. Dışardan bakıldığında bu bölgeler uzayda siyah bir leke olarak görülseler de, içerisinde yoğun bir yıldız oluşumu vardır. Dışardan gelen ışınlarla ısınan bölge, bu enerjiyi geri salmaz ve dolaysıyla yıldız oluşumunu başlatacak sıcaklığa ulaşabilir. Bu bölge 10-100 Güneş kütlesinde olabilir. Sıcaklık ise 30 Kelvin (-243 santigrat derece) kadardır.
HI Bölgesi:
HI bölgeleri nötr H ve H2 gazlarından (hidrojen gazı) oluşmaktadır. Bu bulutsular 10-100 atom/cm3 atom konsantrasyonuna sahiplerdir ve sıcaklıkları 50 ila 100 Kelvin (-223/-173 santigrat derece) arasında değişebilir. Kütleleri 1 ila 100 Güneş kütlesi arasında değişebilir.
H II Bölgesi, yüzlerce ışık yılı genişlikte olabilen, içerisinde yıldız oluşumlarının gerçekleştiği, parlayan bir plazma ve gaz bulutudur. Gaz içerisinde oluşmuş olan genç, sıcak ve mavi yıldızlar yüksek miktarda morötesi ışın yayıp bulutsuyu yükünleştirir.
H II bölgeleri hidrojenden, yıldız oluşumunun ana içeriğinden oluşan bölgelerdir. H II bölgeleri, birkaç yüz milyon yıl içerisinde, binlerce yıldız üretebilirler. Bu sürecin sonunda, üstnova patlamaları ve güçlü yıldız rüzgarları H II bölgelerinin gazlarını dağıtıp, Pleiades yıldız kümesine benzer bir oluşuma neden olurlar.
Günümüzde kabul edilen modele göre yıldızlar, gökada içerisindeki devasa gaz ve toz bulutlarının kütleçekim etkisi ile kendi içlerine çökmeleri sonucunda birkaç milyon yıl içerisinde oluşmaktadırlar.
NTV ve Astronomi.net , Wikipedia,Kuark.org sitelerinden alınmıştır.
Diğer kaynak bilgiler için Kozmik Anafor, Medium.com’u kullanabilirsiniz.
Teleskop ve Dürbünle Amatör Astronomi - Astrofotoğrafçılık 